Het laatste avondmaal
Op de avond voor zijn dood roept Jezus zijn discipelen bijeen voor een avondmaal, dat zijn laatste zal zijn. Voor de maaltijd wast hij de voeten van alle aanwezigen. Tijdens de maaltijd laat Jezus merken dat hij weet dat hij door een van de twaalf volgelingen verraden zal worden. Hij deelt het brood en de wijn, symbolen voor zijn lichaam en zijn bloed. Het avondmaal wordt het duidelijkst beschreven in de evangelies van Marcus, Mattheüs en Lukas.
Deze dramatische bijeenkomst is vaak verwerkt in de beeldende kunst. Aanvankelijk waren de schilderingen van het laatste avondmaal vrij statisch, zoals in de werken van Duccio (1308-11) en Ghirlandaio (1480). Alle figuren zitten netjes op hun plek, ook al hebben ze net gehoord van het verraad van hun leermeester.
Een lastig aspect voor alle schilders van het tafereel was de groepering van de personen. Duccio koos voor een redelijk geloofwaardige opstelling: met z'n allen rond de tafel. Nadeel daarvan is dat de gezichten van een deel van de volgelingen niet zichtbaar zijn. Ghirlandaio zette ze allemaal achter een lange tafel, met alleen de verrader Judas aan de andere kant.
Leonardo da Vinci realiseerde met zijn Laatste Avondmaal (ca. 1495/98) een doorbraak. Niet alleen is Judas volledig opgenomen in de groep, maar ook zijn de personages zeer levendig uitgebeeld en interacteren ze met elkaar. Het fresco van Da Vinci inspireerde vele renaissancekunstenaars en latere schilders tijdens de barok. Ondanks diverse restauraties, de laatste in 1999, verkeert het werk in slechte staat. Dat is vooral te wijten aan de gebruikte techniek, die slecht hecht op de wand. Verder is de zaal enige tijd gebruikt als stal en tijdens WO II gebombardeerd...
-
Enkele details:
- Bij Leonardo heeft Petrus de dolk in zijn hand waarmee hij later een soldaat een oor af zal snijden.
- Bij Holbein (1524-25) ontbreken drie discipelen. Wellicht zijn ze verloren gegaan toen het werk tijdens een reformatorische beeldenstorm in Bazel beschadigd werd. Tijdens die actie werd het hoofd van Jezus uit het altaarstuk gezaagd (later teruggezet).
- Holbein koos voor min of meer dezelfde opstelling als Leonardo, maar met een veel kleinere tafel en met geheel andere expressies. Overeenkomst is dat op beide schilderijen Petrus Johannes iets influistert.
- Bij De Juanes (ca. 1560) heeft Judas (uiterst rechts) een geldbuidel in zijn hand. Terwijl de volgelingen nog verbijsterd zijn over het verraad, is Jezus al begonnen met het delen van het brood. Ook bij Ghirlandaio en Leonardo (met moeite) is een geldbuidel te zien.
- Il Tintoretto (1594) schiep een magische sfeer door engelen boven de tafel te laten zweven.
- Rubens maakte verschillende versies. Op de hier getoonde (1632) is Judas de enige die eerder bezorgd dan geschokt lijkt.
- De liggende figuur bij Duccio en Ghirlandaio is Johannes (zie Joh. 13:23), Jezus' favoriet.
- Duccio's werk maakt deel uit van zijn Maestà en toont het moment dat Jezus Judas een stuk brood aanbiedt.
De katholieke Kerk viert jaarlijks op Witte Donderdag het Laatste Avondmaal onder de naam Heilig Avondmaal. (zie ook christelijke feestdagen).
Het Laatste Avondmaal in andere talen:
- Duits: das Letzte Abendmahl
- Engels: the Last Supper
- Frans: la Sainte Cène
- Italiaans: il Cenacolo
- Spaans: la Última Cena
Statenvertaling on line - bijbel en kunst