Juda en Tamar (1667)

Juda was de vierde zoon van aartsvader Jakob en zijn vrouw Lea. Hij had drie zonen: Er, Onan en Sela. Oudste zoon Er was getrouwd met Tamar. Hij werd om onbekende redenen gedood door God voordat hij nageslacht had verwekt. Juda gaf daarop opdracht aan Onan om Tamar te bezwangeren, een zogenaamd zwagerhuwelijk. Onan voorzag echter dat eventuele kinderen niet aan hem zouden toebehoren, en verspilde daarom telkens zijn zaad op de grond (het woord onanie is dus foutief van zijn naam afgeleid). Als straf daarvoor werd ook hij door God gedood.

Juda beloofde Tamar dat zij zijn derde zoon Sela zou kunnen huwen zodra die volwassen zou zijn. Toen Sela echter oud genoeg was, kwam Juda zijn belofte niet na. Tamar besloot daarop dan maar haar schoonvader te verleiden - zij wilde niet kinderloos door het leven gaan.

Ze verkleedde zich als prostituee, onder meer door een sluier op het hoofd te doen. Toen Juda haar langs de weg zag staan, beloofde hij haar een bok uit zijn kudde en gaf haar zijn staf en zegelring als onderpand. Later stuurde hij een vriend om de betaling te verrichten, maar toen was Tamar al spoorloos vertrokken.

Na enkele maanden werd haar zwangerschap zichtbaar. Schoonpapa Juda beschuldigde haar aanvankelijk van overspel, een misdrijf waarop de dood stond. Tamar toonde toen de staf en de zegelring, waarop Juda inbond en de Tamar het leven kon schenken aan een tweeling. Een van de kinderen werd een voorvader van David.

Dit doek is het eerste werk waarop De Gelder dit thema uitbeeldde. Er volgden nog zeker twee schilderijen met Juda en Tamar, bijvoorbeeld dit werk uit 1681. Hier wordt het moment getoond waarop Juda Tamar goedkeurend monstert, zonder haar te herkennen. Met haar linkerhand geeft ze aan een tegenprestatie te verlangen. De staf kan als een fallussymbool worden gezien.

De halfhoge figuren en de ruwe koppen zou De Gelder ontleend hebben aan de Utrechtse Caravaggisten. De kleurstelling en de snelle hand tonen de grote invloed van zijn leermeester Rembrandt.